HÜCRE
Hücre teorisi:
1)Bütün canlılar hücrelerden meydana gelmiştir.
2)Hücreler bağımsız hareket ettikleri halde birlikte iş görürler.
3)Hücreler bölünerek çoğalırlar.
Tek hücrelilerde bütün olaylar hücre içerisinde gerçekleşir.İş bölümü ve doku oluşumu yoktur.Çok hücrelilerde bütün olaylar hücre grupları arasındaki iş bölümü ile olur.
En basit çok hücreli yada en karmaşık tek hücreli Volvox’ tur.
Volvox' ta işbölümü vardır ama doku oluşumu yoktur.
Tek hücrelilerin oluşturduğu topluluğa koloni denir.
Bilinen en büyük hücre deve kuşu yumurtasıdır. Bilinen en uzun hücre ise sinir hücresidir.
Şekil: Hayvan Hücresi
Şekil: Bitki Hücresi
Hücre 3 kısımda incelenir:
1) HÜCRE ZARI:
Yağ,protein az miktarda karbonhidrattan oluşur.Hücre zarının yapısı akıcı-mozaik zar modeli ile açıklanır.Bu modele göre zar; yağ denizinde yüzen proteinlerden oluşmuştur.
Karbonhidratlar hücre zarındaki yağlarla birleşerek glikolipid, proteinlerle birleşerek glikoprotein şeklinde bulunur.Bunun sağladığı avantaj ise hücrelerin birbirini tanıması ve bağışıklıktır.Hücre zarının özgüllüğünü veren kimyasal madde glikoproteindir. Glikolipidi ve glikoproteini golgi sentezler.
Madde giriş-çıkışı proteinler üzerindeki porlardan olur.
Zarın özellikleri : Canlıdır,saydamdır,esnektir ve seçici geçirgendir.
Zardaki proteinler enzim görevi yapar.
Zarın görevleri : Hücreyi dağılmaktan korur.Hücreye şekil verir.Hücreyi dış etkilerden korur.Madde alışverişini sağlar.
Zarın seçici-geçirgen olması onun canlı olduğunu gösterir.
Hücre çeperi cansızdır,esnek değildir,tam geçirgendir.Hücrenin dayanıklılığını arttırır, hücreye şekil verir.Üzerindeki deliklere geçit denir.Selülozik yapıdadır. Prokaryot hücrelerde de bulunur ama yapısı selülozik değildir.
Şekil: Hücre Zarı
2) SİTOPLAZMA:
İki kısımdır.
a) Sıvı kısım:
Su,protein,yağ,karbonhidrat,mineral,vitamin,RNA çeşitleri,nükleotidler,ATP ve
enzimler gibi organik ve inorganik maddelerden oluşmuştur.
Görevi:
1) Biyokimyasal reaksiyonlar için zemin oluşturmak.
2) Organellere yataklık etmek.
3) Rotasyon ve sirkülasyon hareketleri ile organellerin hareketini sağlamak.
b) Organeller:
Özel yapı ve görevi olan sitoplazmik cisimlerdir.
Hücre zarından çekirdek zarına kadar uzanan zarlı kanallar sistemidir.
Memeli alyuvarı hariç bütün çekirdekli hücrelerde bulunur.
Hücre içine ve dışına madde taşır.Bazı maddeleri depolar.(Ca ve protein).Çekirdek zarı ve golgiyi yapar.Hücreyi bölmelere ayırarak,sitoplazmadaki asidik ve bazik tepkimelerin birbirini etkilemeden yapılabilmesini sağlar.
Üzerinde ribozom bulunanlarına
granüllü ER; bulundurmayanlara da
granülsüz ER denir.Granüllü ER enzim salgılayan hücrelerde,granülsüz ER yağ sentezleyen hücrelerde çoktur.
Şekil: Granüllü ve Granülsüz Endoplazmik Retikulum
Çekirdeğe yakın bulunur.Hücre zarı yapımına katılır.
Salgı maddelerin yapılması,paketlenmesi ve salgılanmasından sorumludur.Onun için süt bezi, tükrük bezi,ter bezi gibi salgı yapan hücrelerdeki sayısı diğer hücrelerdekilere oranla daha fazladır.
Enzimleri paketliyerek lizozomu oluşturur.Hücre zarı yapımına katılır.
Glikoprotein,lipoprotein,mukus,bağ dokusu ara maddesi ve ayrıca bitkilerde selülozlu maddeler salgılar.
Memeli alyuvarı hariç bütün çekirdekli hücrelerde bulunur.
Şekil: Golgi Aygıtı
Büyük moleküllü besinleri parçalar.Kurbağa larvalarında kuyruğun kopması,salgılama dönemi biten memelilerde süt bezlerinin körelmesi,pasif kalan kasların küçülmesi,harap olmuş dokuların, yaşlı alyuvarların ve vücuda giren mikropların yok edilmesi lizozom sayesindedir.
Fagositoz ve pinositoz yapan hücrelerde çoktur.
Örnek: Akyuvar hücresi ve tek hücreliler.
Şekil: Lizozom ve Hücre İçi Sindirim
Lizozom parçalanırsa hücre kendini sindirir.Buna
otoliz denir.
Lizozomun etrafındaki zar golgiden oluşur.İçerisindeki enzimler ribozomlarda üretilir.Üretilen enzimler ER ile taşınır.ER ile taşınan enzimler golgide paketlenerek lizozom oluşturulur.
Yani lizozomun oluşmasında ribozom,golgi ve ER etkilidir.
Bütün hücrelerde bulunan en küçük organeldir.
Protein ve rRNA'dan oluşur. Çekirdekçikte üretilir.
Zarsızdır ve iki birimdir.Üst birim(büyük birim) protein,alt birimse(küçük birim) rRNA'dan oluşur.
Protein ve enzim sentezler.
Granüllü ER ve çekirdek zarı üzerinde,mitokondri ve kloroplastın sıvısında ve ayrıca sitoplazma da bulunabilir.
Yoğun protein sentezi sırasında yan yana gelerek polizomları oluştururlar.
Her canlıda ribozomların farklı olmasının sebebi rRNA' ların farklılığındandır.
Bir hücrenin canlılığını sürdürebilmesi için mutlaka ribozoma ihtiyacı vardır.(Enzimlerden dolayı)
Enzim salgılayan bez hücrelerinde sayısı daha fazladır.
Şekil: Ribozom
Çift zarlıdır.İç zar kıvrımlıdır.Kıvrımlara krista,zarların arasını ve içini dolduran sıvıya
matriks denir.
Oksijenli solunum yaparak enerjinin üretildiği ve depolandığı yerdir.
Enerji ihtiyacı fazla olan kas,sinir ve karaciğer gibi hücrelerde sayısı daha fazladır. Bulundukları hücreninde enerjiye en çok ihtiyaç olan bölümlerinde toplanırlar.
Örnek: Sinirlerin sinaps bölgelerinde,spermlerin kuyruklarında ve kasların kasılma bölgelerinde çok bulunur.
Kendine ait DNA,RNA,ribozom ve ETS'si bulunur.Kendi DNA'sı olmasına rağmen hücre DNA'sına bağımlıdır.
Bitkilerde mezozom ve klorofil bulunduğundan dolayı mitokondri miktarı daha azdır.
Prokaryotlarda ve memeli alyuvarında bulunmaz.
Şekil: Mitokondri
Bazı su yosunu,mantar,hayvan ve insan hücrelerinde bulunur.
Sentriol denilen iki alt birimden oluşur.
Hücre bölünmesi sırasında kendini eşleyerek zıt kutuplara çekilir ve iğ ipliklerinin oluşmasını sağlar.
Hücre dışına uzanan kirpik,kamçı,sil gibi yapıları oluşturur.
Sentrioller dikine duran dokuz çift tüpçükten oluşur.
Şekil: Sentrozom
Sadece bitki hücrelerinde bulunan renk maddesidir.3 tiptir;
a) Kloroplast:
Bitkiye yeşil rengini verir.
Çift zarlıdır. İç zarı katmanlıdır.Bu katmanlara grana,içini dolduran sıvıya ise stroma denir.
Fotosentez yaparak besin üretir.
Kendine has DNA,RNA,ribozom ve ETS'si bulunur.
Granalar içinde bitkiye yeşil rengini veren ve fotosentez için gerekli ışığı absorbe edecek klorofil vardır.
Bütün bitki hücrelerinde bulunmaz.
Örnek: Kökte.
Şekil: Kloroplast
b) Kromoplast:
Bitkilerde meyve ve çiçeklerin rengini verir.
Likopin (kırmızı),
ksantofil (sarı) ve
karoten (turuncu) olmak üzere üç çeşittir.
Bitkilerde diğer renkler koful öz suyunun asit veya baz oluşuna göre renk değiştiren "antokyon" denen maddeler ile oluşturulur.
c) Lökoplast:
Renksizdir.Genelde kök,gövde ve tohumda bulunur.
Nişasta,yağ ve protein depolar.
Işıkla karşılaşınca kloroplastlara dönüşür.
ER'dan,golgiden,hücre zarından ve lizozomdan oluşabilir.
Hayvansal hücrelerde az ve küçük,bitkisel hücrelerde ise gençken küçük,yaşlandıkça büyürler.Çünkü tuzlu artıklar kofullarda biriktirilir.
Hücre içi osmatik basınç ve pH'ı ayarlar.
Kofulda bulunan su turgor basıncı oluşturarak hücreye diklik ve direnç verir.
Metabolizmanın aktiflik derecesini belirler.Eğer koful büyük ve sitoplazmada miktarı çok ise metabolizma yavaşlar.
Besin kofulu : Fagositoz ve pinositozla alınan besinlerin bir zarla çevrilmesiyle oluşur.Akyuvarlar mikropları fagositoz ve pinositozla aldığında dolayı,akyuvarlarda daha fazla sayıda besin kofulu bulunur.
Kontraktil (vurgan) koful : Tatlı su tek hücrelilerinde bulunan daimi kofuldur.Fazla suyu dışarı atar.
Boşaltım kofulu : Artık maddeleri ekzositozla dışarı atar.
Şekil: Koful
3) ÇEKİRDEK:
Şekil: Hücre Çekirdeği
Hücreyi yönetir.Hücre bölünmesini sağlar.Kalıtım bilgisini taşır.4 bölümdür;
Çift katlı bir zardır.
Üzerindeki deliklere
por denir.Bunlar hücre zarındaki porlardan daha büyüktür.
Hücre bölünmesi sırasında kaybolan bu zarın bölünmeden sonra yeniden yapılmasında ER ve golgi görevlidir.
Homojen görünümlüdür.İçerisinde bol miktarda ATP,nükleotit,ribozom ve protein bulunur.
Az miktarda DNA,bol miktarda RNA ve protein bulunur. Ribozom sentezi yapılır.Bakterilerde yoktur.
Hücrede en çok bulunan maddedir.
DNA'nın kendisi olup kromozomları oluşturur.Kromozomlar DNA ve proteinden oluşmuştur. Kalıtsal karakterleri taşır.Üreme ve büyümeyi sağlar.Hücreyi yönetir.
